Rzeźba

Rzeźba - jedna z dyscyplin zaliczanych do sztuk plastycznych. Od malarstwa i grafiki odróżnia ją trójwymiarowość.

Rzeźby są wykonane do oglądania głównie dookólnego, a rzadziej np. do spoglądania na nie z góry czy z dołu. Oprócz tych cech rzeźba może posiadać fakturę (w zależności od użytego materiału) lub kolor (tzw. rzeźba polichromowana). Może być również klasyfikowana ze względu na swoją skalę (np. miniaturowa lub monumentalna).

W dawnych wiekach ukształtowały się niezwykle skomplikowane techniki tworzenia rzeźby.

Rzeźby w drewnie

Rzeźby powstają w wyniku sukcesywnego wybierania materiału. Najczęściej spotykanym gatunkiem drewna, z którego wykonywane są rzeźby na terenie Polski jest lipa. Przyjmuje się, że wszystkie drzewa liściaste mogą stanowić materiał dla rzeźbiarza. Niektóre gatunki, bardziej szlachetne charakteryzują się większą trwałością i twardością, są to dąb, jesion, orzech, kasztanowiec. Gatunki te ze względu na swoją cenę zazwyczaj wykorzystywane są do tworzenia rzeźb przeznaczonych do ekspozycji pod zadaszeniem. Rzeźby plenerowe, o znacznych gabarytach najczęściej wykonywane są z topoli, świeżo ściętej, ponieważ po wysuszeniu ten gatunek drewna jest bardzo trudny w obróbce. Do mniej popularnych gatunków drewna, z których można wykonywać rzeźby należą: brzoza, jabłoń, śliwa, wiśnia, te ostatnie ze względu na przebarwienia dają bardzo interesujące efekty. Do drzew liściastych, z których raczej nie wykonuje się rzeźb należą: grusza (ze względu na spiralny charakter słojów i nieprzewidywalność) oraz robinia akacjowa (ze względu na dużą twardość w połączeniu ze stosunkowo znaczną nieprzewidywalnością). Drzewa iglaste poza nielicznymi przypadkami nie są wykorzystywane do tworzenia rzeźb, ze względu na łykowatość, dużą żywiczność, oraz tendencję do rozwarstwiania się materiału pod wpływem uderzeń dłuta.

Rzeźby kamienne

Powstają najczęściej z marmuru lub piaskowca. Rzadziej, ze względu na trudności w obróbce, spotyka się rzeźby powstałe z granitu i innych rodzajów kamienia. Rzeźby w kamieniu ze względu na stosunkowo długi proces obróbki i koszt materiału najpierw poprzedzane są wykonaniem modelu gipsowego, niekiedy na podstawie modelu glinianego.

Rzeźba z metalu

Rzeźba odlewana

Jedną z metod wykonania rzeźby w metalu jest technika odlewnicza na wosk tracony. Rzeźba powstaje w wyniku zastąpienia modelu wykonanego w dowolnym materiale przez jego replikę z brązu (czasem mniej szlachetnych stopów metali także bazujących na mosiądzu, lub – odwrotnie – z bardziej szlachetnych, jak srebro i złoto).

Model wykonuje się przeważnie z gliny pokrywanej formą zwaną negatywem z gipsu. Gdy model jest wyjątkowo skomplikowany stosuje się czasami specjalny silikon. Silikon stosuje sie też przy wielokrotnym odlewaniu rzeźby z tej samej formy. Poprzez swoją elastyczną strukturę łatwiej zdjąć negatyw silikonowy ze skomplikowanego modelu niż sztywny negatyw gipsowy który podatny jest na pęknięcia i uszkodzenia. Gdy negatyw gipsowy zastygnie a gips stanie się twardy, rozbiera się tę strukturę w celu wyjęcia z wnętrza, modelu glinianego. W powstałą formę negatywową z gipsu bądź z silikonu wlewa się płynny wosk, który dokładnie odwzorowuje kształt negatywu.

Następnie model woskowy z doczepionym systemem wlewowym, też z wosku, jest obudowywany (zalewany) kolejną "formą", ze specjalnej masy formierskiej. Podczas procesu wypalania, wosk zostaje wytopiony lub ulega wyparowaniu. Stąd nazwa całego procesu "na wosk tracony". W powstałe miejsce, przestrzeń, zostaje wlany płynny metal: aluminium, mosiądz, brąz, złoto, srebro. Po wystygnięciu forma jest tłuczona i rzeźba jest wyciągana. Następnie rzeźba poddawana jest procesowi obróbki wykańczającej np. szlifowaniu, spawania, patynowaniu, itd.

Rzeźba kuta

Jest to forma z metalu uzyskana przy użyciu technik i narzędzi kowalskich. Metal nagrzewany jest przy pomocy paleniska kowalskiego lub pieca a następnie poddawany jest obróbce kucia swobodnego lub matrycowego.

Inne

Abakanalia powstają w wyniku utwardzenia dzianiny pokrytej żywicą syntetyczną – za prekursora tego rodzaju rzeźby uznaje się Magdalenę Abakanowicz jej prace to tzw. "Abakany". Termin ten został użyty po raz pierwszy przez jednego z krytyków sztuki opisującego prace Abakanowicz.